Ιστορία Ολυμπιακών αγώνων

Ιστορία Ολυμπιακών αγώνων

Η ανθρώπινη παρουσία στον Ελλαδικό χώρο αρχίζει από πολύ νωρίς. Ο άνθρωπος των Πετραλώνων φαίνεται πως έζησε τουλάχιστον 300 χιλιάδες χρόνια π.Χ. Στην Παλαιολιθική εποχή (50.000-10.000 π.Χ.) υπάρχει υποτυπώδης ανθρώπινη κοινότητα και υποτυπώδης θρησκεία. Στην Νεολιθική εποχή (10.000-5.000 π.Χ.) η θρησκεία διδάσκει τη ύπαρξη της μετά θανάτου ζωής. Από την αρχή της 5ης χιλιετίας και ως τα μέσα της 3ης οι μετακινήσεις και η ανάμειξη των λαών έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία κέντρων με σπουδαίους πολιτισμούς (2600-1100 π.Χ.) όπως ο Μινωικός, ο Κυκλαδικός, ο Μυκηναϊκός και ο Ελλαδικός.

Κατά τη Μινωική εποχή στη Κρήτη έχουμε αγωνίσματα όπως η πυγμαχία, η πάλη (παγκράτιο), η οπλομαχία, το κολύμπι, οι ακροβατικές ασκήσεις, τα ταυροκαθάψια, οι αρματοδρομίες, το κυνήγι, οι χοροί.

Την ίδια εποχή, στις Κυκλάδες, από τοιχογραφίες βλέπουμε να ασχολούνται με την πυγμαχία, ενώ στις Μυκήνες, οι ανασκαφές μας έδωσαν περισσότερα στοιχεία για τον αθλητισμό της εποχής. Το κυνήγι, οι ακροβατικές ασκήσεις, το κολύμπι, οι αρματοδρομίες και άλλα ήταν τα αγαπημένα αγωνίσματα των Μυκηνών.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Στην αρχαία Ελλάδα η άσκηση έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή των Ελλήνων. Η σωματική άσκηση, η γυμναστική, αποτελούσε το μισό μέρος της όλης εκπαίδευσης. Ο ιδανικός πολίτης ήταν γυμνασμένος στο σώμα και ολοκληρωμένος στον νου και την ψυχή. Η γύμναση αποτελούσε μέσο αγωγής με κύριο στοιχείο της τον ανταγωνισμό, την άμιλλα. Πρώτοι οι Έλληνες χρησιμοποίησαν κατά αυτόν τον τρόπο την άσκηση και όχι σαν μέσο στρατιωτικής προετοιμασίας. Επίσης χρησιμοποιούν τη άσκηση στην ιατρική για θεραπευτικούς σκοπούς.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα γύμνασης το οποίο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το σημερινό. Στο σύστημα αυτό έχουμε:

- Διάκριση των ασκήσεων στα «γυμνάσια» τις σημερινές προασκήσεις, στην «προπαρασκευή» την σημερινή προθέρμανση και στην «κατασκευή» το αντίστοιχο για μας κύριο μέρος της γύμνασης.

- Διάκριση κατά σκοπό. Αν η γύμναση γινόταν για ψυχαγωγία, με σκοπό τη συμμετρία του σώματος ή σκοπός της ήταν η προετοιμασία ενός νέου για αγώνες .

- Διάκριση ανάλογα με το μέρος του σώματος που θα γύμναζαν. Χρησιμοποιούν ειδικές ασκήσεις για τα χέρια, τα πόδια ή τον κορμό καθώς και αναπνευστικές ασκήσεις .

Επίσης προσάρμοζαν ένα πρόγραμμα ανάλογα με το τόπο, τον καιρό, την εποχή του χρόνου, τη θερμοκρασία, αν ήταν πρωί, μεσημέρι ή απόγευμα, αν ήταν κλειστός ή ανοιχτός ο χώρος γύμνασης. Ακόμα, υπολόγιζαν τη διάθεση του νέου που θα γυμναζόταν, το χαρακτήρα του, τη φυσική και ψυχολογική του κατάσταση.

Ο Ιππίας από την Ηλεία, σοφιστής του 5ου αιώνα π.Χ., συγκρότησε τον πρώτο κατάλογο νικητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σύμφωνα με αυτόν, το πρώτο αγώνισμα, ο δρόμος, διοργανώθηκε στην Ολυμπία για πρώτη φορά το 776 π.Χ. προς τιμήν του Ολύμπιου Δία. Από μεταγενέστερες αρχαίες πηγές γίνεται γνωστή η μεγάλη σημασία που απέκτησε σταδιακά ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ ήδη από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. συγκαταλεγόταν στις μεγαλύτερες και πιο γνωστές πανελλήνιες διοργανώσεις...

Ομηρική εποχή

Τα δύο μεγάλα Ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, συνθέσεις της Γεωμετρικής περιόδου (8ος-αρχές 7ου αι. π.Χ.), προσφέρουν μια πλήρη περιγραφή όλων των αθλητικών αγώνων, όπως είναι γνωστοί στην ιστορική περίοδο: αρματοδρομίες, πυγμαχία, πάλη, δρόμος, οπλομαχία, δισκοβολία, τοξοβολία και ακόντιο. Μολονότι αντικατοπτρίζουν έθιμα της Μυκηναϊκής περιόδου που είχαν διατηρηθεί από την παράδοση, τα συγκεκριμένα έπη περιγράφουν επίσης τις συνήθειες και τις αξίες των ανώτερων τάξεων της Γεωμετρικής περιόδου.

Στην Ιλιάδα γίνεται εκτενής αναφορά στους επιτάφιους άθλους που οργάνωσε ο Αχιλλέας, για να τιμήσει το νεκρό αγαπημένο του φίλο Πάτροκλο. Στην Οδύσσεια οι αγώνες διενεργούνται σε μια τελείως διαφορετική ατμόσφαιρα, ως μέρος ενός ψυχαγωγικού θεάματος που οργάνωσαν οι Φαίακες προς τιμήν του φιλοξενούμενού τους Οδυσσέα, με την άφιξή του στο νησί τους.

Στην Ομηρική κοινωνία, η αθλητική διάκριση είναι για τον ήρωα το μέσο για να επιδείξει την αρετή του και να κερδίσει την κοινωνική αναγνώριση. Με την άσκηση και το συναγωνισμό ο αθλητής δείχνει όχι μόνο τη σωματική του ρώμη, αλλά και τη γενναιότητα και την ευφυΐα του, και επομένως την αρετή του.

"Αλήθεια, ξένε, δε μου φαίνεσαι να νιώθεις απ' αγώνες, αγωνιστής δε δείχνεις"

(Οδύσσεια, θ 159) λέει ο Ευρύαλος στον Οδυσσέα και εκείνος, θεωρώντας τα λόγια του μεγάλη ταπείνωση και προσβολή της αρετής του, επιβεβαιώνει την υπεροχή του στη δισκοβολία.

Από πολλές απόψεις, το αθλητικό πνεύμα είναι ισοδύναμο με το ηρωικό πνεύμα. Κάθε ήρωας είναι σαν ένας αθλητής που προσπαθεί να ξεπεράσει τους άλλους και να κερδίσει. Η κοινωνία της εποχής περιβάλλει με μεγάλη εκτίμηση τους αθλητές που ασκούνται για την υπεροχή, όπως φαίνεται από τους Φαίακες, που επιβραβεύουν τον Οδυσσέα αναγνωρίζοντας την αξία του δημοσία. Η αρετή και η κοινωνική αναγνώριση αποτελούν τις σημαντικότερες όψεις της ταυτότητας του αθλητή στα ομηρικά χρόνια.

Αγώνες στην Iλιάδα και την Οδύσσεια

Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας οργανώνει τους επιτάφιους αγώνες, για να τιμήσει το νεκρό του φίλο Πάτροκλο. Ορίζει πρώτα τα βραβεία για τους νικητές: όμορφες σκλάβες, άλογα, βόδια, ημιόνους, τρίποδες, λέβητες, χρυσό και σίδηρο. Οι αγώνες γίνονται κοντά στον τάφο του Πατρόκλου. Το κοινό συμμετέχει ενεργά, φωνάζοντας και βάζοντας στοιχήματα υπέρ ορισμένων αθλητών. Οι πρώτες λεπτομερείς και ζωντανές περιγραφές αφορούν στην αρματοδρομία. Καταγράφονται τα ονόματα των πέντε ηνιόχων, όλοι τους Αχαιοί ήρωες που πολεμούσαν στην Τροία.

Από τη συμβουλή του Νέστορα προς το γιο του Αντίλοχο μαθαίνουμε τους κανόνες, αλλά και τα μυστικά που έπρεπε να κατέχει ένας αθλητής, για να αποφεύγει τα λάθη. Με την εκκίνηση, οι ήρωες σηκώνουν ένα σύννεφο σκόνης και φωνάζουν για να παρακινήσουν τα άλογά τους να τρέξουν πιο γρήγορα, ενώ το κοινό στοιχηματίζει υπέρ του πιθανού νικητή. Ο αναγνώστης της Ιλιάδας παρακολουθεί με συγκίνηση τον καλύτερο αθλητή να χάνει την ευκαιρία, καθώς του σπάει το άρμα, αλλά και τον αντικανονικό ελιγμό του Αντιλόχου σε βάρος του Μενελάου. Ο μεταξύ τους διάλογος μετά τον αγώνα αποτελεί την πρώτη δημόσια απολογία για παράβαση κανόνων.

Η πυγμαχία είναι ο επόμενος αγώνας. Ο Αχιλλέας ανακοινώνει τα βραβεία και παλεύουν γι' αυτά δύο ήρωες, φορώντας δέρματα λιονταριού. Ο αγώνας τελειώνει με ένα καλό χτύπημα του νικητή, του Επειού, ο οποίος σπεύδει να σηκώσει τον αντίπαλό του αμέσως μετά τη λήξη του αγώνα. Σειρά έχει η πάλη, στην οποία συμμετέχουν ο Οδυσσέας και ο Αίαντας. Νικητής θα είναι αυτός που θα καταφέρει να ρίξει τον άλλον στο έδαφος. Περιγράφονται οι διάφορες τεχνικές για τη ρίψη του αντιπάλου, όπως το να βάζει ο ένας τα γόνατά του ανάμεσα στα πόδια του άλλου, έτσι ώστε αυτός να χάσει την ισορροπία του. Ο αγώνας διακόπτεται ξαφνικά από τον Αχιλλέα, ο οποίος αναγνωρίζει την αρετή και των δύο και τους ανακηρύσσει ισόπαλους.

Στο αγώνισμα του δρόμου ο Οδυσσέας θα αντιμετωπίσει πάλι τον Αίαντα, αλλά και τον Αντίλοχο. Νικητής θα αναδειχτεί ο Οδυσσέας, γιατί έτρεχε πιο ανάλαφρα, σηκώνοντας τα χέρια και τα πόδια πιο ψηλά. Η οπλομαχία, το πιο επικίνδυνο από όλα τα αγωνίσματα, γίνεται μεταξύ του Αίαντα και του Διομήδη, που και οι δύο φορούν πανοπλία. Εδώ, οι θεατές επιχειρούν να παρέμβουν, όταν ο αγώνας γίνεται επικίνδυνος για τη ζωή των αθλητών. Οι αγώνες τελειώνουν με δισκοβολία, τοξοβολία με στόχο και ρίψη ακοντίου. Τελικά, ο αγώνας ακοντίου δεν πραγματοποιείται, γιατί ο Αχιλλέας αναγνωρίζει την αρετή του Αγαμέμνονα και τον ανακηρύσσει νικητή εκτός συναγωνισμού.

Στην Οδύσσεια, ο Αλκίνοος, βασιλιάς των Φαιάκων, ανακοινώνει τους αγώνες προς τιμήν του φιλοξενούμενού του Οδυσσέα. Πριν αρχίσουν, τρώνε και πίνουν, ακούγοντας το Δημόδοκο να τραγουδάει για τις περιπέτειες του Οδυσσέα. Μετά αρχίζουν οι αγώνες του δρόμου, της πάλης, της αρματοδρομίας, της δισκοβολίας και της πυγμαχίας. Αυτή τη φορά συμμετέχουν και Φαίακες, αλλά δεν απονέμονται έπαθλα. Γίνεται μάλιστα γνωστό ότι οι Φαίακες είναι πολύ καλοί στο δρόμο, το χορό, καθώς και εξαιρετικοί ναυτικοί, υστερούν όμως στα άλλα αθλήματα. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί μια πιθανή ένδειξη αθλητικής εξειδίκευσης.

Η Επιλογή της Ολυμπίας

Η Ολυμπία κατά τον 7ο-6ο αι. π.Χ.

Για αιώνες, οι Ολυμπιακοί Αγώνες θεωρούνταν η πλέον σημαντική πανελλήνια γιορτή. Οι διάφοροι μύθοι που αναφέρονται σε αυτούς δε βοηθούν στην ακριβή καταγραφή των λόγων που οδήγησαν στην επιλογή της Ολυμπίας για τη διεξαγωγή των αγώνων ούτε βεβαίως εξηγούν την πορεία της εξέλιξής της σε έναν τόσο σημαντικό ιερό χώρο για τον Ελληνικό κόσμο. Σε αυτήν τη διαδικασία πολύτιμος αρωγός είναι η αρχαιολογία.

Με βάση, επομένως, τη μυθολογία, την ιστορία και την αρχαιολογία φαίνεται ότι ήδη από το 10ο αιώνα π.Χ. η Ολυμπία ήταν τόπος λατρείας, γνωστός στην αριστοκρατία της δυτικής Πελοποννήσου. Ο χαρακτήρας των παλαιότερων αφιερωμάτων (ζωόμορφα ειδώλια) αποκαλύπτει αγροτικά και κτηνοτροφικά ενδιαφέροντα, ενώ ειδώλια αλόγων και αρμάτων αντικατοπτρίζουν τα ενδιαφέροντα πλουσιότερων ανθρώπων.

Προφανώς η Ολυμπία εξελίχθηκε σε περιφερειακό λατρευτικό κέντρο για ανθρώπους διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης και ποικίλων συμφερόντων. Σε μια περιοχή που ήταν χωρισμένη σε μικρές τοπικές εδαφικές μονάδες, τα ουδέτερα θρησκευτικά κέντρα λειτουργούσαν ως τόποι συνάντησης της αριστοκρατίας της περιοχής.

Προς το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ., προστέθηκε ένας μεγαλύτερος αριθμός πόλεων-κρατών στον κύκλο εκείνων που συμμετείχαν στις λατρευτικές δραστηριότητες στην Ολυμπία. Η ευρύτερη περιοχή της Ήλιδας, όπου βρίσκεται και η Ολυμπία, κατοικήθηκε ξανά (750-700 π.Χ.) και πολλές σκόρπιες εγκαταστάσεις σχηματίστηκαν στην περιοχή. Απ' αυτήν την περίοδο και εξής, το ιερό αναπτύχθηκε σταδιακά σε τόπο γιορτής μείζονος σημασίας, που ενέπνεε το σεβασμό και αποτελούσε πόλο έλξης για πολυάριθμους επισκέπτες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας καθ' όλη την περίοδο της Αρχαιότητας.

Μύθοι για τους Πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι πρώτοι αγώνες στην Ολυμπία διοργανώθηκαν από ήρωες και θεούς. Στην πρώτη Ολυμπιακή Ωδή του, χρονολογημένη στον 5ο αιώνα π.Χ., ο Πίνδαρος κάνει αναφορά στον Πέλοπα, τον ιδρυτή των αγώνων. Ο Πέλοπας, γιος του Ταντάλου, ήρθε από τη Μικρά Ασία για να συμμετάσχει σε μια αρματοδρομία που είχε οργανώσει ο Οινόμαος, βασιλιάς της Πίσας, στην Πελοπόννησο.

Ο Οινόμαος έλαβε ένα χρησμό, σύμφωνα με τον οποίο ο γάμος της κόρης του Ιπποδάμειας θα προκαλούσε το θάνατό του. Έβαλε, λοιπόν, να σκοτώσουν όλους τους μνηστήρες που ήρθαν για να πάρουν μέρος στον αγώνα. Ο Πέλοπας, όμως, με δόλο σκότωσε τον Οινόμαο κατά τη διάρκεια της αρματοδρομίας και παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια. Ως βασιλιάς της περιοχής οργάνωσε πρώτος τους αγώνες για να εξαγνιστεί ή, κατά μία άλλη εκδοχή, για να ευχαριστήσει τους θεούς για τη νίκη του.

Η διοργάνωση της αρματοδρομίας αποτυπώθηκε στο ανατολικό αέτωμα του ναού του Δία, τον 5ο αιώνα π.Χ. Η Ιπποδάμεια λέγεται ότι για τους ίδιους λόγους θεσμοθέτησε τα Ηραία προς τιμήν της Ήρας. Επρόκειτο για αγώνες δρόμου που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια με τη συμμετοχή μόνο γυναικών παρθένων.

Ο Ιδαίος Ηρακλής είναι άλλη μια ηρωική φιγούρα που έχει συνδεθεί με τους πρώτους αγώνες. Ο Ηρακλής ήρθε με τους αδερφούς του, τους Κουρήτες, από την Κρήτη, καθόρισε το μήκος του Σταδίου στην Ολυμπία, οργάνωσε έναν αγώνα δρόμου και στεφάνωσε το νικητή με στεφάνι αγριελιάς. Ο Πίνδαρος επίσης καταγράφει ότι ο Θηβαίος Ηρακλής, γιος του Δία, έφερε την αγριελιά από τις υπερβόρειες χώρες, καθιέρωσε τον αγώνα δρόμου, εισήγαγε τη λατρεία του Δία και καθόρισε τα όρια της Ιερής Άλτης.

Ο ιστορικός Στράβωνας αναφέρει ότι οι αγώνες οργανώθηκαν για πρώτη φορά από τους Ηρακλείδες, μετά την κάθοδο των αιτωλοδωρικών φύλων στην Πίσα. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, τη λατρεία του Ολύμπιου Δία εισήγαγαν οι ομάδες Αιτωλών που κατέλαβαν την Πίσα υπό τον αρχηγό τους Όξυλο και εγκαταστάθηκαν εκεί κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο, περίπου το 1200-1100 π.Χ. Αυτή η κατοχή οδήγησε σε συγκρούσεις με τους αυτόχθονες, όπως υποδηλώνει ο μεταγενέστερος ανταγωνισμός ανάμεσα στους Ηλείους που μετανάστευσαν από την Αιτωλία και τους Πισαίους. Σύμφωνα με ένα μύθο των Ηλείων, ο Δίας ανέλαβε τον έλεγχο του ναού και ίδρυσε τους αγώνες.

Αρχαιολογικές Ενδείξεις

Η αρχαιολογική έρευνα έχει δείξει ότι η περιοχή της Ολυμπίας κατοικήθηκε ήδη από την εποχή του Χαλκού. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής κατασκεύασαν ένα μεγάλο τύμβο, που οριζόταν από έναν περίβολο φτιαγμένο με μεγάλες ποταμίσιες πέτρες.

Μέχρι πρότινος θεωρούνταν μνημείο μυκηναϊκής προέλευσης αφιερωμένο στον ήρωα Πέλοπα, αλλά σήμερα οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ανάγεται στα τέλη της τρίτης χιλιετίας π.Χ. Δεν είναι γνωστό ούτε πού κατοικούσαν οι δημιουργοί του ούτε γιατί κάποια στιγμή εγκατέλειψαν τη θέση. Αργότερα, περίπου το 2000 π.Χ., κατοίκησαν σε αψιδωτά σπίτια στη βόρεια πλευρά της περιοχής, χτισμένα πιθανότατα όχι με βάση κάποιο σχέδιο, τα οποία περιείχαν ταφικά πιθάρια και άλλα κεραμικά ευρήματα.

Μέχρι περίπου το 1600 π.Χ., όπως μαρτυρούν οι Μυκηναϊκοί τάφοι που βρέθηκαν εκεί που σήμερα έχει ανεγερθεί το Μουσείο της Ολυμπίας, κατοικούσαν στην περιοχή Μυκηναίοι. Ενδείξεις για την ύπαρξη βωμού αφιερωμένου στον Πέλοπα ή λατρευτικών παραδόσεων για την περιοχή της Ολυμπίας σε αυτές τις πρώιμες περιόδους δεν υπάρχουν. Η απόδοση της ίδρυσης των αγώνων σε κάποιο θεοποιημένο ήρωα ήταν συχνό φαινόμενο στη Γεωμετρική περίοδο, καθώς η λατρεία ενός ήρωα ήταν ένα από τα συνηθισμένα μέσα καθορισμού της ταυτότητας της τοπικής κοινότητας.

Είναι βέβαιο ότι η Ολυμπία έγινε θρησκευτικό κέντρο κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο. Από τότε, πολλοί άνθρωποι επισκέπτονταν την περιοχή και αφιέρωναν πήλινα και χάλκινα ειδώλια στις θεότητές της. Τα αναθήματα αυτά έχουν ανασκαφεί σ' ένα εκτεταμένο στρώμα στάχτης, χρονολογημένο στο 12ο-8ο αιώνα π.Χ. Μεταξύ των ευρημάτων από την Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο συγκαταλέγονται αγγεία, ζωόμορφα ειδώλια (ταύροι και άλογα), άρματα με δύο άλογα καθώς και ηνίοχοι, πολεμιστές με λόγχη, ασπίδα και κράνος και, τέλος, δίφροι, αντικείμενα που συνήθως απονέμονταν στους νικητές ως έπαθλα.

Τα αντικείμενα αυτά βρέθηκαν μέσα σε στρώμα που είχε ισοπεδωθεί κατά τη διάρκεια του καθαρισμού και της αναδιοργάνωσης της θέσης, στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν οι προσφορές αυτές συνδέονται αποκλειστικά με τη λατρεία του Δία, πολλές από τις οποίες μάλιστα δεν μπορούν ν' αποδοθούν σε συγκεκριμένες θεότητες. Με βάση τα παραπάνω, φαίνεται πιθανό η λατρεία του Δία να εμφανίστηκε στην Ολυμπία κάποια στιγμή μετά το 12ο αιώνα π.Χ.

Ολυμπιακή Φλόγα

Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι αναπαράσταση της κλοπής της φωτιάς του Δία από τον Προμηθέα, και οι ρίζες της βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, όπου μια φωτιά κρατούνταν άσβεστη κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Φλόγα επανήλθε κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1928, ενώ η λαμπαδηδρομία εισήχθη κατά τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936.

Αφή της Φλόγας

Η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας γίνεται στο χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας. Για πρώτη φορά έγινε το 1936 για την Ολυμπιάδα του Βερολίνου με τη βοήθεια κοίλου κατόπτρου, το οποίο ανήκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και είχε κατασκευαστεί στη Γερμανία. Επιστημονικός υπεύθυνος αυτής της πρώτης αφής ήταν ο καθηγητής φυσικής Σαλτερής Περιστεράκης.

Σύμφωνα με το τελετουργικό που έχει καθιερωθεί την αφή κάνει η Πρωθιέρεια στο χώρο του ναού της Ήρας (Ηραίου), που βρίσκεται απέναντι από το ναό του Δία, στο αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας. Εκεί η Πρωθιέρεια ζητά τη βοήθεια του θεού του ήλιου Απόλλωνα ώστε να ανάψει η δάδα απαγγέλοντας την ακόλουθη επίκληση:

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Ιερά σιωπή!
Να ηχήσει όλος ο αιθέρας, η γη, η θάλασσα και οι πνοές των ανέμων.
Όρη και Τέμπη σιγήστε.
Ήχοι και φωνές πουλιών παύσατε.
Γιατί μέλλει να μας συντροφεύσει ο Φοίβος, ο Φωσφόρος Βασιλεύς.
Απόλλωνα, θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός,
στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα
για τη φιλοξενη πόλη της ...(όνομα της διοργανώτριας πόλης).
Και συ, ω Δία, χάρισε ειρήνη σ' όλους τους λαούς της Γης
και στεφάνωσε τους νικητές του Ιερού Αγώνα.

Μετά την αφή η Πρωθιέρεια παραδίδει ανάβει με τη φλόγα τη δάδα του πρώτου λαμπαδηδρόμου, ενώ παράλληλα φυλάει άσβηστη τη φλόγα σε όλη τη διάρκεια της ολυμπιακής τετραετίας σε ειδικό χώρο. Ακολουθεί λαμπαδηδρομία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας πριν τελικά παραδοθεί στους εκπροσώπους της διοργανώτριας χώρας.

Η λαμπαδηδρομία συνεχίζεται και η φλόγα φτάνει στο στάδιο την βραδιά της τελετής έναρξης των αγώνων.

ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Οι Ολυμπιακοί ήταν οι αρχαιότεροι και σημαντικότεροι από όλους τους Ελληνικούς αγώνες και η σπουδαιότερη θρησκευτική γιορτή προς τιμήν του Ολύμπιου Δία, του πατέρα των θεών. Η φήμη του ιερού της Ολυμπίας διαδόθηκε σε ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο, ενώ σύντομα οι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το σύμβολο της πανελλήνιας ενότητας.

Το έτος 776 π.Χ. σηματοδοτεί την αφετηρία των Ολυμπιακών Αγώνων, στην αρχαία Ολυμπία, προς τιμήν του θεού Δία. Από τότε, οι αγώνες πραγματοποιούνταν κάθε τέσσερα πλήρη χρόνια, δηλαδή ήταν πεντετηρικοί, την πρώτη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Μάλιστα, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τις Ολυμπιάδες ως μονάδα μέτρησης του χρόνου.

Ο όρος Ολυμπιάς, χρησιμοποιούταν τόσο για τους ίδιους τους αγώνες όσο και για το χρονικό διάστημα από τη λήξη των αγώνων έως την αρχή των επόμενων. Αρχικά, κρατούσαν μία ημέρα αλλά κατέληξαν στις πέντε, καθώς αυξάνονταν τα αθλήματα. Πρώτος Ολυμπιονίκης στέφθηκε ο Κόροιβος ο Ηλείος, ο οποίος νίκησε στο μοναδικό - αρχικά - αγώνισμα του σταδίου στα 192 μέτρα.

Ειδικότερα η ανάλυση της έννοιας στάδιο κατά την αρχαιότητα:

.   Στάδιο: 1 στάδιο = 192,27 μέτρα. Σήμερα αντιστοιχεί στα 200 μέτρα.
.   Δίαυλος: 2 στάδια = 384,54 μ. Σήμερα αντιστοιχεί στα 400 μ.
.   Ίππιος: 4 στάδια = 769 μ. Σήμερα αντιστοιχεί στα 800 μ.
.   Δόλιχος. 7~24 στάδια = 1300~4600 μ. Σήμερα αντιστοιχεί στα 1500~5000 μ.

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Α - ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Οι αγώνες στην αρχαιότητα ήταν συνδεμένοι με την θρησκεία . Κάθε διοργάνωση γίνονταν προς τιμήν κάποιου θεού ο οποίος ήταν και προστάτης των αγώνων αυτών. Ήταν γυμνικοί και δικαίωμα συμμετοχής και παρακολούθηση είχαν μόνο οι άνδρες . Για τις γυναίκες είχαν δικούς τους αγώνες, τα Ηραία.

Οι κυριότεροι πανελλήνιοι αγώνες στην αρχαία Ελλάδα ήταν τέσσερις:

1 - Τα Ολύμπια ( οι Ολυμπιακοί αγώνες )

Ήταν οι σημαντικότεροι από τους πανελλήνιους αγώνες της αρχαιότητας. Ξεκίνησαν το 776 π.Χ. περίπου και τερματίστηκαν το 393 ή 394 μ.Χ. Τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία. Ήταν αγώνες προς τιμήν του θεού Δία και το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς, ο κότινος.

2 - Τα Πύθια

Ξεκίνησαν το 586 π.Χ. και τερματίστηκαν το 393 ή 394 μ.Χ. μαζί με τους Ολυμπιακούς . Ήταν αγώνες προς τιμήν του θεού Απόλλωνα . Τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια και το τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας. Τόπος τέλεσης ήταν οι Δελφοί και το έπαθλο ένα δάφνινο στεφάνι.

3 - Τα Ίσθμια

Αγώνες που γίνονταν προς τιμήν του προστάτη τους, του θεού Ποσειδώνα. Οι αγώνες ξεκίνησαν το 583 π.Χ. και σταμάτησαν το 360 μ.Χ. και τελούνταν κάθε τρία χρόνια, το πρώτο και το τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας . Τόπο τέλεσης είχαν τον Ισθμό. Το έπαθλο των αγώνων ήταν το κλαδί από φοίνικα ή το στεφάνι από πεύκο.

4 - Τα Νέμεα

Άρχισαν το 571 π.Χ. και έφτασαν ως το 200 μ.Χ. Γίνονταν τον τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας και κάθε τέσσερα χρόνια στη Νεμέα. Τιμούμενος θεός ήταν ο Δίας και το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι από αγριοσέληνο.

Τα Ηραία

Αγώνες αφιερωμένοι στην θεά Ήρα. Γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια και έπαιρναν μέρος 16 γυναίκες, όσες και οι πόλεις της Ηλείας που είχαν την ευθύνη της ύφανσης του πέπλου της θεάς Ήρας. Κύριο αγώνισμα ήταν το στάδιο (δρόμος) και το έπαθλο ένα κλωνάρι ελιάς.

Β - ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Τα αγωνίσματα της αρχαίας Ελλάδας είναι αυτά που έχουν φτάσει ως τις μέρες μας και αποτελούν τα κλασικά αθλήματα. Τα αγωνίσματα αυτά είναι ο δρόμος η πάλη, η πυγμαχία, το παγκράτιο, η δισκοβολία, ο ακοντισμός, το άλμα, το πένταθλο, καθώς και τα αγωνίσματα του ιπποδρόμου. Από αυτά το παγκράτιο και οι αρματοδρομίες, δεν αποτελούν σήμερα αγωνίσματα.

Οι δρόμοι

Τα αγωνίσματα των δρόμων στα Ολύμπια ήταν τέσσερα: Το στάδιο, ο δίαυλος, ο δόλιχος και ο οπλίτης δρόμος. Επίσης υπήρχαν ο Ίππιος και η λαμπαδηδρομία.

Το στάδιο ήταν δρόμος οπού οι δρομείς έτρεχαν μια φορά από την μια άκρη του σταδίου στην άλλη σε μια απόσταση 180 μέχρι 200 μ. Ήταν δρόμος ταχύτητας κάτι ανάλογο με το σημερινό 200άρι.

Ο δίαυλος ήταν δρόμος δύο σταδίων, λέγονταν και κάμπειος, γιατί οι αθλητές έκαμπταν τον ξύλινο (κατά πάσα πιθανότητα) πάσαλο για να γυρίσουν στον τερματισμό. Αντίστοιχος σήμερα είναι ο δρόμος των 400 μ.

Ο δόλιχος δρόμος, ήταν καμπτός δρόμος 7, 10, 12, 20 ή 24 σταδίων δηλαδή από 1300-4600 μ. περίπου. Στους Ολυμπιακούς υποστηρίζεται η άποψη ότι ο δόλιχος ήταν 24 στάδια. Σήμερα αντίστοιχοι δρόμοι είναι των 1500 μ. και των 5000 μ.

Ο οπλίτης δρόμος εμφανίσθηκε 65η Ολυμπιάδα το 520 π.Χ. Σε αυτόν οι δρομείς έτρεχαν με πανοπλία στη συνέχεια όμως φορούσαν μόνο το κράνος και την ασπίδα ή μόνο την ασπίδα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο σήμερα

Ο ίππιος ήταν δρόμος 4άρων σταδίων σήμερα τα 800 μ.

Η λαμπαδηδρομία ήταν δρόμος 2.500 μ. και ήταν σαν την σημερινή σκυταλοδρομία.

Η πάλη

Ένα από τα αρχαιότερα και δημοφιλέστερα αγωνίσματα των αρχαίων. Πάλευαν σε ένα σκαμμένο μέρος που το γέμιζαν με άμμο. Με ποιο τρόπο ακριβώς πάλευαν δεν μας είναι με ακρίβεια γνωστά . Αρκετές μαρτυρίες μας λένε πως υπάρχουν πολλά κοινά με την σύγχρονη πάλη. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν για την ανατροπή του αντιπάλου, η στάση των παλαιστών στις πρώτες φάσεις του αγωνίσματος, οι λαβές του λαιμού, της μέσης, από τους καρπούς, καθώς και η αρχική στάση των παλαιστών ήταν παρόμοια με σήμερα.

Η πυγμαχία

Ένα σκληρό αλλά αγαπητό στην αρχαιότητα άθλημα. Οι αθλητές εδώ έδεναν ιμάντες τα χέρια του φτιάχνοντας έτσι ένα είδος γαντιού. Δεν υπήρχε ειδικός χώρος (ρινγκ) όπως σήμερα, οι αθλητές χωρίζονταν σε κατηγορίες ανάλογα με την ηλικία αλλά όχι και το σωματικό βάρος όπως σήμερα, ο κάθε αγώνας δεν είχε γύρους αλλά παίζονταν ως που ένας από τους αθλητές να εγκαταλείψει σηκώνοντας τον δείκτη του χεριού του. Ακόμα φαίνεται πως επιτρέπονταν τα κτυπήματα σε όλο το σώμα.

Το πένταθλο

Το πένταθλο περιλάμβανε πέντε αγωνίσματα:

- Το στάδιο δρόμο που ήταν και ανεξάρτητο άθλημα.

- Την πάλη η οποία ήταν και αυτή ανεξάρτητο αγώνισμα.

- Το άλμα σε μήκος, που πιθανών να ήταν τριπλούν. Το άλμα γινόταν με φορά που πρέπει να ήταν καθορισμένο το μήκος της και οι άλτες κρατούσαν στα χέρια τους αλτήρες, βάρη από πέτρα ή μέταλλο, τους οποίους πιθανότατα άφηναν κατά την προσγείωση .

- Tο ακόντιο. Δυο ήταν οι τρόποι ρίψης του ακοντίου, η ρίψη σε στόχο (στοχαστικόν) και σε απόσταση (εκηβόλον), που ήταν, μάλλον και ο τρόπος που έριχναν στους ιερούς αγώνες. Χαρακτηριστική ήταν η λαβή που διαφέρει από την σημερινή. Υπήρχε στο κέντρο του μια δερμάτινη λωρίδα, η αγκύλη, που γινόταν θηλιά και σε αυτήν πέρναγε τα δύο ή το ένα δάκτυλα ο αθλητής.

- Ο δίσκος. Για την δισκοβολία γνωρίζουμε ότι ο δίσκος είχε το ίδιο σχήμα με το σημερινό στη αρχή, ήταν από πέτρα και στην συνέχεια μεταλλικός. Το βάρος και το μέγεθος του δεν ήταν συγκεκριμένο. Η ρίψη γινόταν, από μία βαλβίδα στενή σε σχήμα παραλληλογράμμου, όχι κυκλική όπως η σημερινή, χρησιμοποιώντας κάποιες ρυθμικές κινήσεις.

Το παγκράτιο

Αγώνισμα ανεξάρτητο συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας, χωρίς οι αθλητές να φοράνε πυγμαχικά γάντια. Το ποιο επικίνδυνο από τα αθλήματα. Επιτρεπόταν τα χτυπήματα με την παλάμη ή την γροθιά του χεριού αλλά και με τα πόδια. Σήμερα δεν υπάρχει στους ολυμπιακούς αγώνες.

Τα ιππικά αγωνίσματα

Τα ιππικά αγωνίσματα (από το 648 π.Χ.) ήταν οι αρματοδρομίες, οι αγώνες με άρματα με τον ηνίοχο να οδηγεί το άρμα, και η «ιπποδρομία τελείων κελήτων» που ήταν ιππασία με τον αναβάτη να κατευθύνει το άλογο.

Αρματοδρομίες:

Ένα άθλημα που ανάγεται στην Εποχή των Ηρώων ακόμα, με τα άρματα να συναντώνται και στις ραψωδίες της Ιλιάδας. Ο πρώτος αγώνας αρματοδρομίας που αναφέρει η παράδοση είναι αυτός μεταξύ του Πέλοπα και του Οινομάου, βασιλιά της Πίσας, μύθος που συνδέεται άμεσα με την Ολυμπία. Αρματοδρομίες επίσης αναφέρει και ο Όμηρος, στους αγώνες που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου. Προστάτης του αγωνίσματος της αρματοδρομίας θεωρείτο ο θεός Ποσειδώνας.

Τα αγωνίσματα αρματοδρομιών στην Ολυμπία ήταν:

Α - Το τέθριππο: το άρμα, ένα μικρό ξύλινο δίτροχο όχημα, συρόταν από τέσσερα άλογα. Το μήκος της διαδρομής ήταν δώδεκα γύροι του ιπποδρόμου. Το τέθριππο εισάγεται στην 25η Ολυμπιάδα (680 π. Χ.) και διεξάγεται έως και το 241 μ.Χ.

Β - Η απήνη: εισάγεται στους Ολυμπιακούς αγώνες το 500 π.Χ. στην 70η Ολυμπιάδα και καταργήθηκε το 444 π.Χ. στην 84η Ολυμπιάδα. Το άρμα έσερναν δύο ημίονοι.

Γ - Η συνωρίδα: άρμα που έσερναν δύο άλογα. Εισάγεται στην 93η Ολυμπιάδα (408 π.Χ.). Το τέθριππο πώλων: εισάγεται στην 99η Ολυμπιάδα (348 π.Χ.). Το μήκος της διαδρομής ήταν οκτώ γύροι του ιπποδρόμου. Η συνωρίδα πώλων: εισάγεται ως αγώνισμα στην 128η Ολυμπιάδα (268 π.Χ.). Στους ομηρικούς χρόνους ηνίοχος ήταν ο ίδιος ο ιδιοκτήτης, αλλά στους ιστορικούς χρόνους οι ηνίοχοι δεν ήταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων. Η νίκη, όμως, ανήκε στους ιδιοκτήτες οι οποίοι μάλιστα στέφονταν νικητές, ενώ για τον ηνίοχο το βραβείο ήταν μια μάλλινη ταινία που ο ιππότροφος (ο ιδιοκτήτης δηλαδή του ίππου) του έδενε στο μέτωπο. Για το λόγο αυτό στην Ολυμπία έχουμε ονόματα γυναικών που αναφέρονται ως νικητές στις αρματοδρομίες (Κυνίσκα), παιδιών ή και πόλεων. Οι ηνίοχοι κατά την εκτέλεση του αγωνίσματος επεδίωκαν να καταλάβει το άρμα την εσωτερική πλευρά του ιπποδρόμου, προκειμένου να διανύσουν μικρότερη απόσταση. Ονομαστοί ηνίοχοι της αρχαιότητας ήταν ο Κάρρωτος (ηνίοχος του βασιλιά Αρκεσιλάου), ο Φίντις ο Συρακούσιος, ο Νικόμαχος ο Αθηναίος, ο Χρόμιος, ηνίοχος του Ιέρωνα των Συρακουσών κ.ά.

Ιππικά. Στην ιππασία με αναβάτη έχουμε:

Την «κάλπη» (από το 496 π.Χ.- 444 π.Χ.), που ήταν ιπποδρομίες φοράδων και στη τελευταία στροφή ο αναβάτης κατέβαινε και κρατώντας την από τα ηνία έτρεχε μαζί με την φοράδα, και την ιπποδρομία «πώλων» (από το 256 π.Χ.).

Τα ιππικά, ήταν τα μοναδικά αγωνίσματα οπού νικητής και ολυμπιονίκης μπορούσε να είναι γυναίκα, διότι στα αγωνίσματα αυτά, νικητής στέφονταν όχι ο αθλητής, αλλά ο ιδιοκτήτης του αλόγου. Εκτός από τα παραπάνω αγωνίσματα, που είχαν επικρατήσει σε όλες της πανελλήνιες διοργανώσείς, υπήρχαν και άλλα που γίνονταν σε άλλες εκδηλώσεις αγώνων ή, τα χρησιμοποιούσαν σε κάποια αγωνίσματα για προπόνηση. Αυτά ήταν, η τόξευση, η οπλομαχία, η άρση βαρών, η κολύμβηση, η κωπηλασία κτλ.

Η Σταδιακή εξέλιξη των αγωνισμάτων

Αρχικά, το αγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε μόνο το «στάδιο», τον αγώνα δρόμου, και περιοριζόταν σε μια μόνο ημέρα.

Στην 14η Ολυμπιάδα (724 π.Χ.) προστέθηκε ο «δίαυλος» (διπλός αγώνας δρόμου).

Στην 15η Ολυμπιάδα (720 π.Χ.) καθιερώθηκε ο «δόλιχος» (αγώνας δρόμου μεγάλου μήκους), ενώ οι 18οι Ολυμπιακοί αγώνες (708 π.Χ.) διευρύνονται με το «Πένταθλο» και την πάλη.

Είκοσι χρόνια αργότερα (23η Ολυμπιάδα, 688 π.Χ.) προστέθηκε η «πυγμή», και αργότερα (25η Ολυμπιάδα, 680 π.Χ.) η αρματοδρομία του τέθριππου (ζυγός τεσσάρων ίππων).

Τριάντα δύο χρόνια αργότερα (33η Ολυμπιάδα, 648 π.Χ.) προστέθηκαν οι ιπποδρομίες και το «Παγκράτιο» που συνδυάζει πάλη και πυγμαχία. Τα αγωνίσματα εφήβων περιορίζονταν στον αγώνα δρόμου, το Πένταθλο και την πάλη.

Στην 65η Ολυμπιάδα (520 π.Χ.) καθιερώνονται ο «οπλιτόδρομος» (αγώνας δρόμου ανδρών με πολεμική στολή) και στην 66η Ολυμπιάδα (516 π.Χ.) ο δρόμος και η πάλη παίδων. Στην 93η Ολυμπιάδα (408 π.Χ.) καθιερώθηκε και η αρματοδρομία με ζυγό δύο αλόγων. Για μια μικρή περίοδο (70ή - 71η Ολυμπιάδα) έγινε πειραματικά καθιέρωση αρματοδρομίας με φοράδες και μουλάρια, ενώ την 99η Ολυμπιάδα (384 π.Χ.) εμφανίζονται αρματοδρομίες τεσσάρων και αργότερα (128η Ολυμπιάδα, 268 π.Χ.) δύο πουλαριών, και δώδεκα έτη αργότερα (256 π.Χ.) ιππασία σε πουλάρι.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες προς Τιμή της Θεάς Ήρας

«Αι δε αυται τιθέασι και αγώνα Ηραα. ο δε αγών εστίν άμιλλα δρόμου παρθένοις»

Παυσανίας-Ηλιακά

Η Ήρα είναι η μοναδική θεότητα που λατρεύεται στην Ολυμπία και έχει δικό της Ναό, σχεδόν δύο αιώνες πριν την κατασκευή του Ναού του Διός, τον 5ο αι. π.Χ.

Σύμφωνα με τον μύθο, πρώτη η Ιπποδάμεια διοργάνωσε τους αγώνες για να δείξει την ευγνωμοσύνη της στην Ήρα για τον γάμο της με τον Πέλοπα. Ο Πέλοπας πηγαίνει στην Πίσα για να αγωνιστεί σε αγώνες αρματοδρομίας και να κερδίσει ως έπαθλο την πριγκίπισσα Ιπποδάμεια. (Η γυναίκα και ως έπαθλο της νίκης). Μέχρι τώρα δεκατρείς μνηστήρες έχουν σκοτωθεί γιατί κατά βάθος ο πατέρας της Οινόμαος δεν θέλει να την παντρέψει. (Ο χρησμός λέει ότι ο γαμπρός του θα τον σκοτώσει).
Με την βοήθεια της Ιπποδάμειας που τον ερωτεύτηκε, κερδίζει τους αγώνες, ο Οινόμαος σκοτώνεται και ο ίδιος καθιερώνει την αρματοδρομία ως επιτάφιο αγώνα (για να καθαρθεί από τον θάνατο του Οινόμαου) και ως προσφορά στους Θεούς. Για τους ίδιους λόγους η Ιπποδάμεια ιδρύει τα Ηραία.

Ιστορικές όμως αναφορές, φέρουν ως διοργανώτριες των αγώνων δεκαέξι ηλικιωμένες γυναίκες οι οποίες διακρίνονταν για το κύρος και την υπόληψή τους. Καθεμιά εκπροσωπούσε μία από τις δεκαέξι Ηλειακές πόλεις που τότε κατοικούνταν. Αυτές οι γυναίκες με τη σοφία τους συμφιλίωσαν τους Πισαίους και τους Ηλείους και ανέλαβαν την ύφανση του πέπλου της Ήρας, την διοργάνωση των αγώνων και τη διοργάνωση δύο ακόμα χορών. Του χορού της Φυσκόας και του χορού της Ιπποδάμειας.

Κάθε τέσσερα χρόνια, αυτές οι δεκαέξι γυναίκες υφαίνουν πέπλο για την Ήρα και οι ίδιες διοργανώνουν τα Ηραία. Τις βοηθούν βέβαια και κάποιες άλλες γυναίκες συνδιοργανώτριες των αγώνων. Είναι αγώνας δρόμου μεταξύ παρθένων χωρισμένων σε κατηγορίες. Πρώτα τρέχουν οι νεώτερες, έπειτα οι δεύτερες στην ηλικία (οι έφηβες) και τελευταίες οι μεγαλύτερες (νεάνιδες). Οι αγώνες διεξάγονται στο ίδιο στάδιο και οι αγωνιζόμενες τρέχουν μία διαδρομή 5ΟΟ ποδών (160μ.) που αντιστοιχεί στα 5/6 του μήκους του σταδίου.

Οι κοπέλες τρέχουν ως εξής: Φορούν έναν απλό χιτώνα μέχρι το γόνατο, έχουν τα μαλλιά τους λυμένα και γυμνό το δεξιό ώμο μέχρι το στήθος. Γιατί άραγε; Ως απόδειξη της θηλυκότητάς τους αντίστοιχη με την γυμνότητα των ανδρών; Διότι μόνο ο ένας ώμος γυμνός σίγουρα δεν βοηθά στην καλύτερη απόδοση. Πρώτη νικήτρια των αγώνων ήταν η Χλώρις.

Παράλληλα λοιπόν με τους άνδρες, οι γυναίκες κάνουν τους δικούς τους αγώνες τα «ΗΡΑΙΑ». Στον ίδιο χώρο (Ολυμπία), σε διαφορετικό χρόνο (στα μεσοδιαστήματα των Ολυμπιάδων) με το ίδιο έπαθλο (ένα στεφάνι αγριελιάς). Δεν είναι όμως το ίδιο. Οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι κάτι διαφορετικό. Η νίκη στους Ολυμπιακούς αγώνες είναι η μεγαλύτερη, η κορυφαία, μοναδική στιγμή στη ζωή του Έλληνα. «Κάτθανε Διαγόρα ουκ εις τον Όλυμπον αναβήσει».

Είναι η φωνή που ακούγεται μέσα από το πλήθος, που ζητωκραυγάζει τον Ολυμπιονίκη Διαγόρα όταν μέσα στο στάδιο καμαρώνει τις νίκες των τριών γιων του. Δεν ήταν από φθόνο ή ζήλια αυτά τα λόγια. Ήταν από φόβο μήπως η τόση μεγάλη χαρά και δόξα αγγίξει τα όρια της ύβρις, της ασέβειας. Διότι μετά από τόση μεγάλη δόξα, για τους αρχαίους, δεν μένει τίποτε άλλο παρά να ανέβεις στον Όλυμπο να γίνεις Θεός.

Η Συμμετοχή των Αρχαίων Μακεδόνων στους Ολυμπιακούς Αγώνες

Η ευνοϊκή ανάμιξη του Βασιλέα Αλεξάνδρου Α΄, και το ενδιαφέρον του να βοηθήσει στην υπεράσπιση της υπόλοιπης Ελλάδας από τους Πέρσες, συνετέλεσαν στο να του απονείμουν οι νοτιότεροι Έλληνες τον τίτλο του «Φιλέλληνα», που εσήμαινε «Φιλόπατρις» και δινόταν σε Έλληνες και κυρίως σ’ εκείνους που δεν περιώριζαν την δράση και την σκέψη τους στο κoινό τοπικιστικό ορίζοντα της πόλης ή του κράτους που γεννήθηκαν ή ζούσαν, αλλά είχαν oρίζοντες πανελλήνιας εμβέλειας. Δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι παρά τις εδαφολογικές δυσκολίες στην πρόσβαση μεταξύ των Μακεδόνων και των λοιπών Ελλήνων του νότου:

Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια γλώσσα με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια θρησκεία με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια αρχιτεκτονική με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τις ίδιες τέχνες με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες χρησιμοποιούσαν τα ίδια ονόματα με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τα ίδια ήθη με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τους ίδιους μύθους με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τους ίδιους ήρωες με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τα ίδια έθιμα με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες είχαν τις ίδιες συνήθειες με τους λοιπούς Έλληνες
Οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες

Μακεδόνες, που έλαβαν μέρος εις τους Ολυμπιακούς αγώνες, ήταν οι ακόλουθοι:

. Ο Βασιλέας Αλέξανδρος Α, στην 80η Ολυμπιάδα, το 460 π.Χ. Έτρεξε το Στάδιο και ήλθε δεύτερος με διαφορά στήθους.
.   Ο Βασιλέας Αρχέλαος Περδίκας, αγωνίσθηκε στην 93η Ολυμπιάδα, το 408 π.Χ. και κέρδισε στους Δελφούς στο αγώνισμα των τεθρίππων.
. Ο Βασιλέας Φίλιππος Β΄ αναδείχθηκε τρεις φορές Ολυμπιονίκης. Στην 106η Ολυμπιάδα, το 356 π.Χ. έτρεξε με το άλογό του. Στην 107η Ολυμπιάδα, το 352 π.Χ. έτρεξε με τα τέθριππά του. Στην 108η Ολυμπιάδα, το 348 π.Χ., νίκησε στην συνωρίδα.
.   Ο Κλίτων νίκησε στο Στάδιο στην 113η Ολυμπιάδα, το 328 π.Χ.
. Ο Δαμασίας ο Αμφιπολίτης έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 115η Ολυμπιάδα, το 320 π.Χ.
. Ο Λάμπου ο Φιλιππίσιος, αναδείχθηκε νικητής τεθρίππων στην 119η Ολυμπιάδα, το 304 π.Χ.
.   Ο Αντίγονος έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 122η Ολυμπιάδα, το 292 π.Χ. και στην 123η Ολυμπιάδα το 288 π.Χ.
.   Ο Σέλευκος έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 128η Ολυμπιάδα, το 268 π.Χ.
.   Στην 128η Ολυμπιάδα, το 268 π.Χ., νίκησε μια γυναίκα από την Μακεδονία στο αγώνισμα των συρομένων από πώλους αρμάτων (συνωρίδα πώλων).

Ο Παυσανίας αναφέρει «νικητές λένε πως αναδείχθηκαν στην συνωρίδα μια γυναίκα Βελεστίχη από την παραθαλάσσια Μακεδονία».

Ο Παυσανίας αναφέρει το Φιλιππείον της Ολυμπίας: «Μέσα στην ΄Αλτι βρίσκονται το Μητρώο και ένα οίκημα που ονομάζεται Φιλιππείο ... το έκτισε ο Φίλιππος μετά την μάχη στη Χαιρώνεια ... υπάρχουν αγάλματα του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου, του Αμύντα ... είναι έργα του Λεωχάρους από ελέφαντα και χρυσό όπως και τα αγάλματα της Ολυμπιάδος και Ευρυδίκης». Ο Παυσανίας αναφέρει ακόμα διάφορα αφιερώματα και αγάλματα που έγιναν με εντολή διαφόρων και μνημονεύει «από τους Μακεδόνες ανέθεσαν οι κάτοικοι του Δίου, μιας πόλης από τα Πιέρια όρη, άγαλμα (που εικονίζει) τον Απόλλωνα να κρατεί το ελάφι».

Στις ανασκαφές της Βεργίνας βρέθηκε Τρίποδας, που φυλάσσεται στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης, στον οποίο υπάρχει, η επιγραφή: «Είμαι από τους αγώνας, τα Ηραία του ΄Αργους». Κατά ερμηνεία του Ανδρόνικου ο Τρίποδας ανήκε εις τον Αλέξανδρον τον Α΄ και ήταν οικογενειακό κειμήλιο.

Χρόνος διεξαγωγής των Ολυμπιάδων

Οι Ολυμπιάδες, όπως και οι άλλοι πανελλήνιοι αγώνες, τελούνταν μια φορά στα τέσσερα χρόνια, σύμφωνα με το ελληνικό οκταετές ημερολόγιο. Οι ακριβείς ημερομηνίες των αγώνων υπολογίζονταν με βάση το σεληνιακό 28ήμερο μήνα. Οι αγώνες γίνονταν την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, που σήμερα συμπίπτει με τα μέσα Ιουλίου. Αυτή ήταν η πιο ζεστή εποχή του χρόνου και πολλοί αθλητές έβρισκαν τη ζέστη αφόρητη.

Ο όρος "Ολυμπιάδα" χρησιμοποιούνταν επίσης για να περιγράψει το χρόνο που μεσολαβούσε μεταξύ δύο Ολυμπιακών Αγώνων. Στο διάστημα ανάμεσα σε δύο Ολυμπιάδες, οι Έλληνες συγκεντρώνονταν στις πανελλήνιες γιορτές που τελούνταν σε άλλα ιερά. Η σειρά των γιορτών ήταν η ακόλουθη:

Έτος Εποχή Αγώνες

540 π.Χ.                                   Τέλος Καλοκαιριού                               55η Ολυμπιάδα
539 π.Χ.                                           Καλοκαίρι                                              Νέμεα
538 π.Χ.                                             Άνοιξη                                                 Ίσθμια
537 π.Χ.                                           Καλοκαίρι                                               Νέμεα
536 π.Χ.                                             Άνοιξη                                                 Ίσθμια
536 π.Χ.                                   Τέλος Καλοκαιριού                               56η Ολυμπιάδα

Οι Ολυμπιάδες αποτελούσαν τη βάση ενός εθνικού συστήματος χρονολόγησης και ονομάζονταν σε κάθε διοργάνωσή τους από το νικητή στο αγώνισμα της σταδιοδρομίας. Αργότερα, στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., ο σοφιστής Ιππίας ο Ήλειος αρίθμησε όλες τις Ολυμπιάδες σε σχέση με την πρώτη, το 776 π.Χ. Ο κατάλογος των Ολυμπιάδων συμπληρώθηκε αργότερα από τον Αριστοτέλη, τον Ερατοσθένη, το Φλέγονα τον Τραλλέα και τον Ιούλιο τον Αφρικανό.

Η Περίοδος πριν τους Αγώνες

Όσοι ήθελαν να λάβουν επίσημα μέρος στην Ολυμπιάδα έπρεπε να προπονηθούν στην πατρίδα τους τουλάχιστον δέκα μήνες πριν τους αγώνες. Σύμφωνα με τους κανονισμούς, οι αθλητές έπρεπε να φτάσουν στην Ήλιδα τουλάχιστον ένα μήνα πριν για περαιτέρω προπόνηση και για να γίνουν οι απαραίτητες διατυπώσεις που απαιτούνταν για τη συμμετοχή τους στους αγώνες.

Η αναγγελία των αγώνων γινόταν από τους σπονδοφόρους, πολίτες της Ήλιδας που στεφανωμένοι με κλαδιά ελιάς και κρατώντας το ραβδί του κήρυκα περιόδευαν ως εγγυητές της ιερής εκεχειρίας σε όλες τις ελληνικές πόλεις, ανακηρύσσοντας την κατάπαυση των εχθροπραξιών για τρεις μήνες.

Δύο ημέρες πριν την επίσημη έναρξη των αγώνων, μια πομπή αθλητών και ελλανοδικών ξεκινούσε από την Ήλιδα. Ακολουθώντας την Ιερά Οδό που οδηγούσε στην Ολυμπία, σταματούσαν στην πηγή Πιέρα για μια τελετουργική θυσία και διανυκτέρευαν στους Λετρίνους. Το επόμενο πρωί την πομπή υποδεχόταν το θορυβώδες και ζωηρό πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στο ιερό της Ολυμπίας.

Εισαγωγή των Αγωνισμάτων στο Ολυμπιακό Πρόγραμμα

1η 776 π.Χ. Στάδιο (αγώνας μονής διαδρομής)
14η 724 π.Χ. Δίαυλος (αγώνας διπλής διαδρομής, 400 μ.)
15η 720 π.Χ. Δόλιχος (αγώνας αντοχής, 2.000 μ.)
18η 708 π.Χ. Πένταθλο και Πάλη
23η 688 π.Χ. Πυγμαχία
25η 680 π.Χ. Τέθριππο (αρματοδρομία τεσσάρων αλόγων)
33η 648 π.Χ. Ιπποδρομία και Παγκράτιο (ελεύθερη πάλη)
37η 632 π.Χ. Βάδην και Πάλη παίδων
38η 628 π.Χ. Πένταθλον παίδων (έγινε μόνο μια φορά)
41η 616 π.Χ. Πυγμαχία παίδων
65η 520 π.Χ. Οπλίτης δρόμος
70η 500 π.Χ. Απήνη (αρματοδρομία δύο ημιόνων)
93η 408 π.Χ. Συνωρίδα δύο αλόγων
96η 396 π.Χ. Διαγωνισμός αυλητών και κηρύκων
99η 384 π.Χ. Τέθριππο για τέλεια άλογα (άλογα ενός έτους)
128η 268 π.Χ. Αρματοδρομία για δύο τέλεια άλογα (άλογα ενός έτους)
131η 256 π.Χ. Ιπποδρομία για τέλεια άλογα (άλογα ενός έτους)
145η 200 π.Χ. Παγκράτιο παίδων

Η Απονομή των Βραβείων

Οι νικητές των αγώνων, φορώντας μια κόκκινη μάλλινη ταινία στο κεφάλι και κρατώντας ένα κλαδί φοίνικα στο δεξί χέρι, εισέρχονταν στο ναό του Δία. Η μάλλινη ταινία χρησιμοποιούνταν συνήθως για να κοσμήσει ιερά αντικείμενα και το κλαδί φοίνικα ήταν μνεία στο Θησέα, που ίδρυσε τους αγώνες στη Δήλο, στους οποίους οι νικητές στεφανώνονταν μ' ένα κλαδί φοινικιάς. Μέσα στον ναό υπήρχαν στεφάνια από αγριελιά, οι λεγόμενοι κότινοι, τοποθετημένα πάνω σε ένα χρυσελεφάντινο τραπέζι.

Ο χάλκινος τρίποδας, πάνω στον οποίο έβαζαν τα στεφάνια σε παλαιότερους χρόνους, φυλασσόταν μέσα στο ναό. Οι νικητές των Ολυμπίων στεφανώνονταν με το πολύτιμο αυτό έπαθλο. Μάλιστα, επικρατούσε η άποψη ότι το στεφάνι προσέδιδε μαγικές ικανότητες στον αθλητή. Ο νικητής γινόταν ο ευνοούμενος των θεών, γιατί είχε κερδίσει με τη βοήθειά τους. Αυτή η τελετή συμβόλιζε τη μυστική επικοινωνία ανάμεσα στη θεότητα και τον άνθρωπο.

Σύμφωνα με την παράδοση, το στεφάνι από αγριελιά πρωτοκαθιερώθηκε ως έπαθλο από τον Ίφιτο, ακολουθώντας ένα χρησμό των Δελφών. Το κλαδί κοβόταν πάντοτε από την ίδια πανάρχαια αγριελιά, την Καλλιστέφανο, που βρισκόταν κοντά στο ναό του Δία. Και οι άλλοι πανελλήνιοι αγώνες ήταν στεφανήτες, στους νικητές δηλαδή δινόταν ως έπαθλο στεφάνι από δάφνη στα Πύθια, από πεύκο στα Ίσθμια και από σέλινο στα Νέμεα.

Ειδικές Τιμές

Με την επιστροφή στην πατρίδα τους οι ολυμπιονίκες δέχονταν χρηματικά βραβεία και τιμητικούς τίτλους. Λέγεται ότι μερικές πόλεις έδιναν στους νικητές για έπαθλο πέντε τάλαντα, αλλά το ποσό διέφερε από πόλη σε πόλη. Οι ολυμπιονίκες ταυτίζονταν με τους ήρωες και τους ημίθεους και δέχονταν πολλές τιμητικές διακρίσεις και προνόμια, τα οποία ποίκιλλαν από περιοχή σε περιοχή. Συνήθως η είσοδός τους στη πόλη ήταν εορταστική και ένδοξη, με το συγκεντρωμένο πλήθος να πετάει λουλούδια και φύλλα δέντρων.

Ο Ολυμπιονίκης εισερχόταν στην πόλη πάνω σε τέθριππο και σε ορισμένες περιπτώσεις γκρεμιζόταν ένα τμήμα του τείχους για την είσοδό του ως ένδειξη ότι τα τείχη δεν ήταν πια αναγκαία για την υπεράσπισή της, αφού διέθετε τέτοιους ήρωες. H υποδοχή των νικητών ήταν ανάλογη με αυτή που επιφυλασσόταν σε στρατηγούς, οι οποίοι επέστρεφαν νικητές από εκστρατείες. Ο Ολυμπιονίκης επισκεπτόταν το ναό του προστάτη θεού της πόλης, θυσίαζε σε αυτόν και του πρόσφερε το στεφάνι του.

Την τελετή ακολουθούσε γιορτή. Οι νικητές είχαν το δικαίωμα να δειπνούν δωρεάν για την υπόλοιπη ζωή τους στο Πρυτανείο. Τους προσφερόταν μια τιμητική θέση στους δημόσιους αγώνες και, μετά τα μέσα του 5ου αι. π.Χ., εξαιρούνταν από την πληρωμή φορολογίας. Το όνομά τους χαρασσόταν σε στήλες σε δημόσιους χώρους. Στη Σπάρτη οι Ολυμπιονίκες είχαν το δικαίωμα να πολεμούν μαζί με τους βασιλιάδες στον πόλεμο, μια ιδιαίτερα τιμητική διάκριση. Στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο, τα προνόμια αυξήθηκαν και οι Ρωμαίοι νικητές στους Ολυμπιακούς Αγώνες μπορούσαν να γίνουν μέλη της Βουλής. Ο Ολυμπιονίκης διατηρούσε τη φήμη του για πάντα. Στον ιερό χώρο της Ολυμπίας οι νικητές έστηναν τ' αγάλματα με τ' όνομά τους, τ' όνομα της οικογένειάς τους και της πόλης τους. Τα επινίκια, σύνθεση διάσημων ποιητών κατά παραγγελία του νικητή, εξασφάλιζαν την αθάνατη φήμη του.