Νεοελληνική τέχνη, 20ος–21ος αιώνας
Eπτανησιακή Σχολή – 19ος αιώνας
(Νικόλαος Γύζης)
Η Επτανησιακή Σχολή αποτελεί το πρώτο ελληνικό καλλιτεχνικό ρεύμα με σαφείς δυτικοευρωπαϊκές επιρροές, το οποίο εμφανίστηκε στα Επτάνησα στα μέσα του 17ου αιώνα και διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα περίπου. Η σχετική ελευθερία που απολάμβαναν οι Επτανήσιοι, η οικονομική τους ευμάρεια και οι πολιτιστικές σχέσεις τους με την κοντινή Ιταλία είχαν ως αποτέλεσμα τα Επτάνησα να γίνουν ο χώρος όπου η ελληνική ζωγραφική εγκατέλειψε την βυζαντινή παράδοση για να στραφεί προς την Δύση. Ένας άλλος παράγοντας που ευνόησε την δημιουργία της Επτανησιακής Σχολής ήταν η μετοίκηση στα Επτάνησα πολλών Κρητών ζωγράφων, όταν η Κρήτη πέρασε από τα χέρια των Ενετών στα χέρια των Οθωμανών.
(Θεόδωρος Βρυζάκης)
Υιοθετήθηκε η τεχνική της ελαιογραφίας και οι ζωγραφικές παραστάσεις, επηρεασμένες κυρίως από το ιταλικό μπαρόκ, αλλά και την φλαμανδική ζωγραφική, άρχισαν να δίνουν την αίσθηση της τρίτης διάστασης του χώρου, να γίνονται πιο φυσικές, πιο πλούσιες χρωματικά και να αποκτούν θέματα όλο και περισσότερο κοσμικά αντί για θρησκευτικά — κυρίως προσωπογραφίες αριστοκρατών και αστών. Η αστική αυτή προσωπογραφία έχει εμβληματικό χαρακτήρα. Τα στοιχεία που τη συνοδεύουν τονίζουν το επάγγελμα, και την θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Συχνά, όμως, αποτελούν και διεισδυτικά ψυχογραφήματα. Γενικό χαρακτηριστικό όλων η χρησιμοποίηση τύπων του μπαρόκ και της βενετσιάνικης ζωγραφικής, με την χρησιμοποίηση πλούσιων χρωμάτων. Επίσης συναντούμε κι άλλα είδη θεματογραφίας όπως ηθογραφικές σκηνές, τοπία και νεκρές φύσεις.
(Άγιος Σπυρίδωνας, Κέρκυρα-Παναγιώτης Δοξαράς)
Στην ζωγραφική τα βασικά χαρακτηριστικά παραμένουν τα ίδια. Αγάπη για την πιστή περιγραφή, περιορισμός των διακοσμητικών θεμάτων, προσπάθεια συγκέντρωσης στο ουσιαστικό και όχι στο ανεκδοτολογικό, επέκταση σε νέες θεματογραφικές περιοχές και υποχώρηση σε μεγάλο βαθμό των θρησκευτικών θεμάτων. Άλλα δείγματα της δυτικότροπης Επτανησιακής Σχολής εμφανίστηκαν στις διακοσμήσεις των οροφών των εκκλησιών γνωστές ως «οι ουρανίες» ή «τα σοφίτα». Η κατασκευή, αυτήν ακριβώς την εποχή, μερικών από τα πιο σημαντικά οικοδομήματα και η δυνατότητα που δίνεται στους νέους επτανήσιους καλλιτέχνες να εργαστούν για τη διακόσμησή τους, ενισχύει ακόμη περισσότερο την ντόπια καλλιτεχνική δημιουργία.
(Παναγιώτης Δοξαράς, Νικόλαος Κουτούζης, Νικόλαος Καντούνης)
Πρωτοπόρος σ' αυτή την αλλαγή ήταν ο Παναγιώτης Δοξαράς και στην συνέχεια αξιοπρόσεκτο έργο άφησε o Νικόλαος Δοξαράς, ο Γεώργιος Χρυσολωράς, ο Σπυρίδων Σπεράντζας, ο Φραντζέσκος Δημησιάνος, ο Ιερώνυμος Στρατής Πλακωτός, ο Στέφανος Παζηγέτης, ο Νικόλαος Κουτούζης, ο Νικόλαος Καντούνης, ο Διονύσιος Καλλιβωκάς και ο Διονύσιος Τσόκος.
(Θεόδωρος Ράλλης)
Το κέντρο βάρους τώρα μεταφέρεται από την Ζάκυνθο- που αποτέλεσε την βασική εστία καλλιτεχνικής έκφρασης κατά τον 18ο αιώνα- στην Κέρκυρα. Οι σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό πεδίο και οι διαδοχικές αλλαγές των κυρίαρχων δυνάμεων στα Επτάνησα, από το 1797 μέχρι και το 1864- την χρονιά της Ένωσης με την Ελλάδα- η σύνδεση με τα ευρωπαϊκά κέντρα, οι σπουδές σε αυτά και η γνωριμία των καλλιτεχνών με τα σύγχρονά τους ρεύματα, δίνουν καινούρια ερεθίσματα και δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο ανθίζει η καλλιτεχνική δημιουργία. Εκεί ιδρύεται Σχολή Καλών Τεχνών που ανέδειξε τους πρώτους νεοέλληνες γλύπτες ενώ καλλιεργήθηκε η συστηματική ενασχόληση των δημιουργών με την κοσμική ζωγραφική και την χαρακτική.
(Γεράσιμος Πιτζαμάνος)
Την ίδια περίοδο και άλλοι επτανήσιοι εργάζονται στην Κέρκυρα. Μεταξύ τους οι Κεφαλλονίτες Γεράσιμος Πιτζαμάνος και Διονύσιος Βέγιας και οι Ζακυνθινοί Πέτρος Παυλίδης-Μινώτος, Κωνσταντίνος Γιατράς συνεχίζουν περισσότερο παρά ανανεώνουν τους τύπους του παρελθόντος. Η ενασχόληση τους με την προσωπογραφία αποφέρει μερικά έξοχα δείγματα μέσα στο πλαίσιο που έχουν κινηθεί και οι δάσκαλοι της επτανησιακής σχολής κατά τον 18ο αιώνα.
(Ιωάννης-Βαπτιστής Καλοσγούρος)
Στις αρχές του 19ου αιώνα η ζωγραφική στην Κέρκυρα φαίνεται ότι στηρίζεται στα πρότυπα των δασκάλων του παρελθόντος. Οι Σταμάτης Βούλγαρης, Παύλος Προσαλέντης ο πρεσβύτερος, ο Δημήτριος Τριβώλης-Πιέρης και Ιωάννης-Βαπτιστής Καλοσγούρος είναι ουσιαστικά οι πρώτοι δημιουργοί της κερκυραϊκής τέχνης του 19ου αιώνα. Και οι τρεις αυτοί καλλιτέχνες δημιουργούν τα έργα τους επηρεασμένοι από το μεγάλο κίνημα του νεοκλασικισμού που επικρατεί αυτήν την εποχή στην ευρωπαϊκή τέχνη, όχι μόνο στην ζωγραφική αλλά και στην γλυπτική. Εκεί ακολουθούν το κυρίαρχο στυλιστικό ρεύμα της εποχής, δηλαδή την τάξη και την συμμετρία, το μέτρο και την απλότητα, ενώ η σύνθεση είναι αυστηρή, τα περιγράμματα κλειστά και η απόδοση ιδεαλιστική.
(Παύλος Προσαλέντης ο νεότερος και Σπυρίδων Προσαλέντης)
Μεταγενέστεροι Επτανήσιοι ζωγράφοι, όπως ο Νικόλαος Ξυδιάς Τυπάλδος, ο Παύλος Προσαλέντης ο νεότερος, ο Σπυρίδων Προσαλέντης, ο Χαράλαμπος Παχής κ.ά. ξεφεύγουν από την τεχνοτροπία της Επτανησιακής Σχολής, αφού τα έργα τους μοιάζουν να έχουν επηρεαστεί από πιο σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα.
(Θεόδωρος Ράλλης)
Και στην υπόλοιπη Ελλάδα η ιστορία της νεοελληνικής τέχνης ταυτίζεται χρονικά με την ιστορία του ελεύθερου ελληνικού κράτους και ως ένα βαθμό εκφράζει τις ιδεολογικές του επιλογές. Ο θεσμικός και λειτουργικός ρόλος της τέχνης διαφαίνεται στην επείγουσα μέριμνα του νέου κράτους να ιδρύσει το Σχολείο των Τεχνών, να φέρει ξένους δασκάλους και να στείλει υποτρόφους, κυρίως στο Μόναχο, ώστε παράλληλα με τους άλλους θεσμούς, να «εξευρωπαΐσει» και την γλώσσα της ζωγραφικής. Τα ευρωπαϊκά κέντρα που φωτίζουν και καθοδηγούν την πρώτη περίοδο της νεοελληνικής τέχνης είναι πολλά: Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Μόναχο. Όλα τα διδάγματα οδηγούν τελικά σε έναν ακαδημαϊσμό που περικλείει τις αρχές του κλασικισμού, του ρεαλισμού, του ρομαντισμού και του ιδεαλισμού και έχει σαν ιδεολογικό υπόβαθρο τις απόψεις του Διαφωτισμού και της δυτικής άποψης περί λογικής. Εκφράζει δε έναν έντονο συντηρητισμό, που απεικονίζεται εντονότερα στις σκηνές καθημερνής ζωής μιας κλειστής κοινωνίας (ηθογραφίες). Η τάση αυτή, που επικρατεί στη Δύση –ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, έχει άμεση σχέση με την αναγέννηση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, που θα μεταλαμπαδευτεί πίσω στη γενέτειρα του με την μορφή του νεοκλασικισμού, αφού φιλτραριστεί πρώτα μέσα από τα δυτικά πρότυπα, πράγμα που γίνεται αισθητό τόσο στα έργα ζωγραφικής, όσο και στην αρχιτεκτονική εκείνης της εποχής.
(Αρσάκειο Αθηνών, Λύσανδρος Καυταντζόγλου)
Στην αρχιτεκτονική, τόσο στα αστικά αλλά κυρίως στα δημόσια κτίρια, ακολουθείται αρχικά το ρεύμα του νεοκλασικισμού αλλά στα τέλη του 19ου αιώνα δέχεται την επίδραση του ιστορισμού και του εκλεκτικισμού που αποτελούσαν τα κυρίαρχα ρεύματα της αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη, σε συνάρτηση πάντα με το ιδεολογικό πλαίσιο και σε αρμονία με την ιστορικότητα του περιβάλλοντος χώρου. Οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες του 19ου αιώνα υπήρξαν ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο Αναστάσιος Μεταξάς, ο Αλέξανδρος Νικολούδης, ο Κωνσταντίνος Κιτσίκης, ο Αριστοτέλης Ζάχος, ο Σταμάτιος Κλεάνθης κ.α
(Γεώργιος Φυτάλης, Γεώργιος Βρούτος, Γιαννούλης Χαλεπάς, Λάζαρος Σώχος)
Όσον αφορά την γλυπτική η κλασικιστική έκφραση κρατά τα πρωτεία αυτή την περίοδο αλλά από την δεκαετία του 1870 αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και άλλες τάσεις. Παράλληλα με τις κρατικές και ιδιωτικές παραγγελίες, οι καλλιτέχνες στρέφονται και σε συνθέσεις ελεύθερης έμπνευσης, με ρεαλιστικής κατευθύνσεις διευρύνοντας σταδιακά την θεματογραφία τους. Σημαντικοί γλύπτες της εποχής ήταν οι Δημήτριος και Ιωάννης Κόσσος, Γεώργιος και Λάζαρος Φυτάλης και ο Λεωνίδας Δρόσης, Δημήτριος Φιλιππότης, Γεώργιος Βρούτος, Γιαννούλης Χαλεπάς, Γεώργιος Μπονάνος, Θωμάς Θωμόπουλος, Λάζαρος Σώχος κ.α.
(Παύλος Προσαλέντης ο νεότερος)
Στην ζωγραφική έχουμε τα εξής είδη: την ιστορική ζωγραφική που είχε στόχο να απομνημονεύσει τον Αγώνα έχοντας επίσημο χαρακτήρα καθώς προορίζεται να στολίσει κυρίως δημόσια κτήρια, την προσωπογραφία που μας δίνει την εικόνα της νέας αστικής τάξης, η οποία βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της διαμόρφωσης, την θαλασσογραφία και τοπιογραφία στην οποία συγχωνεύονται δύο αντινομικές παραδόσεις- το ενδιαφέρον για την αρχαιότητα του Νεοκλασικισμού και η ρομαντική θέαση του αρχαίου κόσμου. Αργότερα η τοπιογραφία επηρεάζεται και από τον ιμπρεσιονισμό. Έχουμε την ηθογραφία με εικόνες ηθών και καθημερινές, που όμως τις ανάγει σε πρότυπα μιας ζωής εξιδανικευμένης, αρμονικής, ανώδυνης και παθητικής, τον οριενταλισμό με την νοσταλγία της Ανατολής, την λατρεία του εξωτικού και του παράδοξου που ανήκει στην παθολογία του Ρομαντισμού, το γυμνό και την νεκρή φύση.
Ο κυριότερος εκπρόσωπος της ιστορικής ζωγραφικής είναι ο Θεόδωρος Βρυζάκης, ο πρώτος ζωγράφος που σπουδάζει στο Μόναχο ενώ στην την πρώιμη προσωπογραφία ξεχωρίζουν ο Αριστείδης Οικονόμου και ο Νικόλαος Κουνελάκης.
Στον οριενταλισμό ο Θεόδωρος Ράλλης ερμηνεύει τα ελληνικά οριενταλιστικά θέματα με μια βαθύτερη κατανόηση, βλέποντας τα όμως από την σκοπιά ενός ακαδημαϊκού ζωγράφου της Γαλλικής Σχολής ενώ ο Συμεών Σαββίδης, γνήσιος Μικρασιάτης, ζωγραφίζει οριενταλιστικές σκηνές εμπνευσμένες από τα ταξίδια του στα πάτρια εδάφη, όπου αιχμαλωτίζει την ατμόσφαιρα, το φως και το πλούσιο χρώμα της Ανατολής.
Στον συμβολισμό έχουμε τον Νικόλαο Γύζη.
Στην ώριμη προσωπογραφία τον Νικηφόρο Λύτρα, τον Γεώργιο Ιακωβίδη, τον Πολυχρόνη Λεμπέση και τον Ιωάννη Δούκα.
Ακόμη, μια «ρεαλιστική» τοπιογραφία γεννιέται δειλά -δειλά στην Ελλάδα το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Υπαιθριστικοί προβληματισμοί και ιμπρεσιονιστικά σκιρτήματα συναντώνται σε πολλούς Έλληνες ζωγράφους, όπως ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο Βασίλειος Χατζής, ο Περικλής Πανταζής και ο Ιωάννης Αλταμούρας.
Από τους πλέον αυθεντικούς Έλληνες ιμπρεσιονιστές μπορεί να θεωρηθεί ο Συμεών Σαββίδης.
Πηγές:
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=386
http://www.enosieptanision.gr/el/politismos/zografiki-menu/173-eptanisiaki-sxoli-zo.html
http://www.artcorfu.com/el/mnuenter/mnu19senture.html
http://users.sch.gr/ikomninou/greek%20art%205.htm
http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1691907
http://peritexnisologos.blogspot.nl/2014/02/19.html
http://www.archaiologia.gr/blog/agenta/ο-πάολο-βερονέζε-στον-άγιο-σπυρίδωνα/
https://el.wikipedia.org/
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Périclès_Pantazis-La_plage_à_Blankenbergh.jpg
http://www.triinochka.ru/post376522978/
