Πρωτοβυζαντινή περίοδος

Βυζαντινή τέχνη

Πρωτοβυζαντινή περίοδος (527-726 μ.Χ.)

1 protobyzantini (Το εσωτερικό της Βασιλικής του Αγίου Βιταλίου, Ραβέννα)

H εποχή του Iουστινιανού A' (527-565) υπήρξε το κορύφωμα της Πρώιμης Βυζαντινής τέχνης. Στη διάρκειά της συντελείται η ουσιαστική σύνθεση των στοιχείων εκείνων που θα αποτελέσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης: το ρωμαϊκό ιδεώδες της μεγαλοπρέπειας και τεχνικής δεξιοτεχνίας, η ελληνική αίσθηση της αρμονίας και του μέτρου και το ανατολικό πνεύμα της διακοσμητικότητας και φαντασίας. Τα περισσότερα και σημαντικότερα μνημεία της πρωτοβυζαντινής τέχνης τα βρίσκουμε στην Ιταλία και συγκεκριμένα στην πόλη Ραβέννα.

2 protobyzantini Όμως στον ελληνικό χώρο στον τομέα της αρχιτεκτονικής κάνει την εμφάνισή του ένας νέος αρχιτεκτονικός τύπος, η τρουλαία βασιλική, ενώ σταδιακά τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία από τις παραδόσεις της κλασικής και ελληνιστικής αρχαιότητας θα απομακρυνθούν. Το πιο σημαντικό αρχιτεκτόνημα της εποχής είναι η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Αρχιτέκτονες ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ.Ασίας, ειδήμονες της γεωμετρίας, της στατικής και της μηχανικής. Η οικοδόμηση του νέου αυτού κτιρίου διήρκησε μόνο 5 χρόνια. Σ’ αυτήν ενώθηκαν δύο προϋπάρχοντες αρχιτεκτονικοί τύποι, η βασιλική και το περίκεντρο κτήριο, δημιουργώντας έτσι τον νέο αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής με τρούλο. Επίσης για πρώτη φορά τονίστηκε ο κατακόρυφος δομικός άξονας προσδίδοντας μεγάλο ύψος στο κτίριο.

3 protobyzantini Η εσωτερική διακόσμηση του ναού πραγματοποιήθηκε σταδιακά μεταξύ του 6ου και του 13ου αι. Είχε χρωματιστά μάρμαρα, λαμπερά ψηφιδωτά και γενικά πολύ πλούσιο διάκοσμο. Ο ναός της Αγίας Σοφίας είναι ένα αρχιτεκτόνημα που θαυμάστηκε πολύ σε όλες της εποχές και ιδιαίτερα στη σύγχρονη του, καθώς αποτέλεσε καινοτομική αρχιτεκτονική λύση στα πάγια αιτήματα της εποχής που αφορούσαν από την μία την πλήρη αποκοπή από τις κλασικές παραδοσιακές μορφές έκφρασης που λειτουργούσαν ως συνδετικός κρίκος με το ειδωλολατρικό παρελθόν, κι από την άλλη αναφέρονταν στην επινόηση νέων κτιριακών τύπων που θα εξέφραζαν ολοκληρωμένα το πνευματικό στοιχείο της χριστιανικής θρησκείας.

4 protobyzantini (Ψηφιδωτά από τον ναό του Αγίου Βιταλίου στην Ραβέννα)

Σημαντικά επιτεύγματα επίσης έχει να επιδείξει η περίοδος στην τέχνη του ψηφιδωτού. Όσον αφορά την θεματογραφία τους ο πρωτοβυζαντινός καλλιτέχνης έπρεπε να είναι σαφής, αποφεύγοντας να παραπλανά το βλέμμα του πιστού με πρόσθετα και εντυπωσιακά στοιχεία. Η απεικόνιση της φύσης που τόσο ενδιέφερε Έλληνες και Ρωμαίους, μπαίνει τώρα στο περιθώριο, ενώ προωθούνται λιτές κι απέριττες εικόνες που εκφράζουν έναν άλλο κόσμο, επέκεινα του γήινου.

5 protobyzantini Η ανθρώπινη μορφή αποδίδεται ιδιαίτερα επιμηκυμένη, πιο λεπτή με μικρά πόδια, ενώ στο μικροσχηματισμένο πρόσωπο κυριαρχούν μεγάλα απλανή μάτια με κενό βλέμμα που μοιάζει να οραματίζεται τον επέκεινα κόσμο. Τα ενδύματα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά, εξαφανίζοντας την ύπαρξη σωματικότητας από κάτω τους, ενώ η κίνηση των μορφών είναι στατική. Οι μορφές αποδίδονται αυστηρά μετωπικά, μοιάζουν εξαϋλωμένες, ενώ η ατμόσφαιρα στο σύνολο της σύνθεσης είναι εξωκοσμική. Στο φόντο κυριαρχεί το χρυσό χρώμα ως συμβολική αναφορά στο θείο φως. Αυτός ο τρόπος απόδοσης της ανθρώπινης μορφής και η εξωκοσμική ατμόσφαιρα αποτέλεσαν πρότυπο για τα επόμενα χρόνια, καταδεικνύοντας μια ζωγραφική που επιχειρούσε να ξεπεράσει την σχέση της τόσο με την γήινη πραγματικότητα, όσο και με τις κλασικές καλλιτεχνικές παραδόσεις.

6 protobyzantini 7 protobyzantini (Πορτραίτο Φαγιούμ και εικόνα του Χριστού από την Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά)

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς εμφανίστηκαν οι πρώτες φορητές εικόνες. Η τεχνοτροπία και τεχνική τους έχει τις ρίζες της στα (αφαιρετικού τύπου) νεκρικά πορτρέτα Φαγιούμ της Αιγύπτου, ενώ η χριστιανική μυθολογία αντιμετωπίζει τις πρώτες εικόνες ως θεόσταλτες. Οι προσωπογραφίες αυτές (Φαγιούμ) έδωσαν πολλά στην βυζαντινή ζωγραφική και αποτελούν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της αρχαίας ελληνικής τέχνης και της βυζαντινής. Κοινά χαρακτηριστικά αποτελούν τα μεγάλα υπερτονισμένα μάτια με τα έντονα περιγράμματα, το έντονο βλέμμα και τα σφιχτά σφραγισμένα χείλη. Επίσης η μετωπικότητα των μορφών και η στάση των τριών τετάρτων που βρίσκουμε και στη βυζαντινή τέχνη. Κοινά σημεία υπάρχουν και στην τεχνική, στις μεθόδους εργασίας και τα υλικά κατασκευής. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι της τέμπερας, του σμάλτου και κυρίως η εγκαυστική. Οι παλαιότερες από τις γνωστές σήμερα βυζαντινές φορητές εικόνες ανάγονται στον 6^ο αιώνα και βρέθηκαν στην Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Αυτές εικονίζουν επεισόδια από την Αγία Γραφή και τους βίους των αγίων ή μεμονωμένα ιερά πρόσωπα.

8 protobyzantini Τέλος, μοναδικής ομορφιάς και τεχνικής τελειότητας είναι τα έργα μικροτεχνίας, αντικείμενα από ελεφαντοστό και πολύτιμα μέταλλα καθώς και τα εικονογραφημένα χειρόγραφα.